Dr. med. Καλλιόπη Αθανασιάδη
Η σημερινή κατάσταση της οικονομίας, για την οποία χρησιμοποιήθηκε ο όρος Χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, ξεκίνησε από τις ΗΠΑ για να εξελιχθεί λόγω της παγκοσμιοποίησης διεθνώς σε κρίση πολλαπλών κλάδων της οικονομίας με αποτέλεσμα σήμερα να μιλούμε πλέον για οικονομική κρίση σε πολλά κράτη χαμηλού και μέσου εισοδήματος. Η απασχόληση είναι ένας από τους βασικότερους τομείς, οι οποίοι πλήττονται κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής κρίσης και ως εκ τούτου αυξάνεται κατακόρυφα το ποσοστό της ανεργίας αλλά και αυτό της εργασιακής ανασφάλειας. Τα τελευταία 20 χρόνια, σε όλες τις σχετικές μελέτες φαίνεται ότι η ανεργία και η ανασφάλεια οδηγούν σε απώλεια ευημερίας και φτώχεια και έχουν δραματικές αν και όχι απόλυτα διευκρινισμένες επιπτώσεις στην υγεία. Η πλειοψηφία τους υποδεικνύει την ανάλογη σχέση της μακρόχρονης ανεργίας με αυξημένο κίνδυνο για πρόωρη θνησιμότητα και υψηλή νοσηρότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα και κυρίως ψυχικές διαταραχές που πυροδοτούν ένα νέο κύκλο προβλημάτων, όπως τις αυτοκτονίες και τους βίαιους θανάτους (εγκλήματα, θανατηφόρα τροχαία, θάνατοι από υπερβολική δόση αλκοόλ και ναρκωτικών).
Η οικονομική κρίση δημιουργεί επίσης προβλήματα στη χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας, απειλεί τη βιωσιμότητα των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών και επιβαρύνει τη λειτουργία των δημόσιων μονάδων παροχής υπηρεσιών υγείας λόγω αυξημένης ζήτησης. Υπό το πρίσμα αυτό, αναδεικνύεται η σημασία των κοινωνικών προσδιοριστών της υγείας στη διαμόρφωση του επιπέδου της υγείας και η ανάγκη αντιμετώπισης των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων.
Μπορεί η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία να βοηθήσει στο χώρο της Υγείας;
Με τον όρο κοινωνική, συνεταιριστική και αλληλέγγυα οικονομία εννοούμε τις δραστηριότητες φυσικών ή νομικών προσώπων στο φάσμα της παραγωγής, συναλλαγής και κατανάλωσης με απώτερο σκοπό την κάλυψη συλλογικών και κοινωνικών αναγκών. Παραδείγματα αυτών των δραστηριοτήτων, που έχουν συλλογικό όφελος ή εξυπηρετούν συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων είναι οι κοινωνικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις (ΚοινΣεπ), τα δίκτυα ανταλλαγής υπηρεσιών και προϊόντων, τα εναλλακτικά νομίσματα, οι επιχειρήσεις ένταξης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, το δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο. Κίνητρο όλων αυτών των δράσεων είναι η εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας και των εργαζομένων σε αυτές και όχι η επιδίωξη του κέρδους.
Το παράδειγμα στο χώρο της Υγείας έρχεται από την Αργεντινή του 2001, κράτος με σοβαρή οικονομική και θεσμική κρίση, που επηρέασε όλους τους κοινωνικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Ως συνέπεια, πολλές ομάδες αυτοβοήθειας σχηματίστηκαν για να αντιμετωπισθεί αυτή η νέα κατάσταση υπό την ασπίδα της κοινωνικής / αλληλέγγυας οικονομίας. Ο ρόλος των οργανώσεων αυτών δεν περιορίζεται στο να παρέχουν μόνο υπηρεσίες υγείας, αλλά και στο να προωθούν την ενδυνάμωση της κοινότητας και τους φορείς τοπικής ανάπτυξης καταλαμβάνοντας σημαντικό χώρο των αξιών της αλληλεγγύης στην πράξη.
Στην Αργεντινή, το ήδη ανεπαρκές σύστημα υγείας είχε σαφώς επιδεινωθεί από την οικονομική ύφεση, όπως ακριβώς και στην Ελλάδα. Υπήρξε υποχρηματοδότηση του δημοσίου συστήματος Υγείας, αύξηση του κόστους των εισαγόμενων φαρμάκων με την υποτίμηση του νομίσματος και σημαντική αύξηση στην ανάγκη για δημόσιο νοσοκομείο και φροντίδα υγείας. Σε γενικές γραμμές, το σύστημα υγείας έπασχε από χρονοβόρα, χαμηλής ποιότητας φροντίδα για τη δημόσια υγεία και το κόστος έκανε αδύνατη και απρόσιτη την ιδιωτική υγειονομική περίθαλψη. Τότε προέκυψαν διάφορες πρωτοβουλίες, που είχαν τις ρίζες τους στα πρότυπα της κοινωνίας των πολιτών «αυτο-οργάνωση και ενδυνάμωση της κοινότητας-γειτονιάς». Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι πρωτοβουλίες ακολούθησαν την έννοια της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας.
Ουσιαστικά, η αλληλέγγυα οικονομία βασίζεται στις αξίες της αλληλεγγύης και ανταποκρίνεται σε διαφορετικές ανάγκες και απαιτήσεις με τη χρήση οικονομικών εργαλείων.
Ένα παράδειγμα είναι αυτό της πόλης Cordoba, όπου δύο οργανώσεις αυτοβοήθειας της κοινωνικής / αλληλέγγυας οικονομίας δημιούργησαν ένα νέο τρόπο παροχής υγειονομικής περίθαλψης, που βασίσθηκε στην κινητοποίηση της τοπικής κοινότητας και στην αυτο-υποστήριξη, που αντανακλά την αυτονομία, τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη της κοινότητας στα πλαίσια της οικονομικής και λειτουργικής της ενδυνάμωσης.
Πρόκειται για την «ΚοινΣεπ Junin» και το «Λαϊκό Κίνημα της γειτονιάς Boulevares», που ανέκτησαν μία ιδιωτική κλινική, της οποίας οι ιδιοκτήτες λόγω της κρίσης μετανάστευσαν στο εξωτερικό αφήνοντας στο δρόμο τους εργαζόμενους και τους ασθενείς της περιοχής χωρίς περίθαλψη. Οι άνεργοι οργανώθηκαν, ανέκτησαν την κλινική με δικά τους μέσα και σχημάτισαν ένα συνεταιρισμό για να συνεχισθεί η παροχή υγειονομικής περίθαλψης. Το Λαϊκό Κίνημα της γειτονιάς Boulevares, που αρχικό στόχο είχε κυρίως την αντιμετώπιση της αύξησης της εγκληματικότητας, που προκύπτει από την αύξηση της αστικής φτώχειας, εξελίχθηκε σε εθελοντικό κίνημα αντιμετώπισης της φτώχειας μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων (σίτιση, πωλήσεις μεταχειρισμένων ενδυμάτων, ιατρικούς ελέγχους) και γενικότερα προσφορά παροχής υπηρεσιών στο εσωτερικό της «γειτονιάς». Η μεθοδολογία, που χρησιμοποιήθηκε βασίσθηκε στις αρχές της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας οικονομίας και εφαρμόσθηκαν στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ως έναν καινοτόμο τρόπο της αυτο-υποστήριξης.
Το αποτέλεσμα είναι ελπιδοφόρο, η «ΚοινΣεπ Junin» παρέχει σήμερα ένα ευρύ φάσμα εξειδικευμένων υπηρεσιών (παιδιατρική, γαστρεντερολογίας, αιματολογία, νευρολογία, καρδιολογία, δερματολογία, πλαστική χειρουργική, ουρολογία, γυναικολογία, ψυχιατρική, ανοσολογία, γενική χειρουργική και οφθαλμολογία). Ο τρόπος που γίνεται η διαχείριση της κλινικής δημιουργεί μία πολύ ανθρώπινη προσέγγιση, που γίνεται αντιληπτή από τους ασθενείς, η δε διοίκηση της κλινικής Junin, με βάση τις συνεταιριστικές αρχές, δεν παράγει μόνο αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας, αλλά δημιουργεί και κίνητρα λόγω της ένταξης όλων των εργαζομένων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη διοίκηση της κλινικής. Ετσι, η η υγειονομική περίθαλψη είναι προσβάσιμη και προσιτή, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που έρχονται από τη γειτονιά Boulevares και τα περίχωρά της. Το κόστος των υπηρεσιών είναι πολύ χαμηλότερο σε σύγκριση με τον ιδιωτικό τομέα της υγείας, ώστε ακόμη και οι πιο περιθωριοποιημένες ομάδες μπορούν να αντέξουν οικονομικά να πληρώσουν για αυτό. Η προσέγγιση του εγχειρήματος αυτού και από τους ασθενείς είναι πολύ ενθαρρυντική και πολύτιμη. Οι ασθενείς εκτιμούν την εθελοντική εργασία, που έγινε από τους εκπροσώπους της Κίνησης Πολιτών, που διαχειρίζονται το ιατρικό κέντρο. Οι εκπρόσωποι συμμετέχουν επίσης σε άλλες εμπορικές δραστηριότητες (πώληση τροφίμων και μεταχειρισμένων ειδών) προκειμένου να χρηματοδοτηθεί το ιατρικό κέντρο αυτόνομα, ενώ παράλληλα με κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, προσπαθούν να κινητοποιήσουν την κοινότητα και αναζητούν τις ευάλωτες εκείνες ομάδες, που χρειάζονται μεγαλύτερη βοήθεια.
Υπάρχουν πολλές δυσκολίες αλλά και αναπάντητα ερωτήματα με επίκεντρο τις οργανώσεις της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και την παροχή υγειονομικής περίθαλψης. Το όλο «concept» δημιουργήθηκε σε εποχή κρίσης, που αποτέλεσε ένα σημαντικό κινητήριο έναυσμα.
- Μπορεί αυτό να λειτουργήσει σε διαφορετικές γεωγραφικές και πολιτιστικές περιοχές?
- Υπάρχουν εφαρμογές του εγχειρήματος στην ελληνική οικονομική κρίση ή αλλού στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
- Οι καλές πρακτικές του συνεταιρισμού Junin και του λαϊκού κινήματος των Boulevares μπορούν να αναπαραχθούν και να χρησιμεύσουν σε επιλεγμένες κοινότητες, με στόχο την έναρξη παρόμοιας δραστηριότητας?
Στην Ευρώπη της οικονομικής κρίσης το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν εθελοντικές οργανώσεις (ΜΚΟ), οι οποίες όμως δεν προσφέρουν θέσεις εργασίας ούτε κινητοποιούν τις κοινότητες.
Η επέκταση των τοπικών υπηρεσιών μέσω της κοινότητας ή μίας κοινωνικής επιχείρησης αποτελεί αναμφίβολα μία πρακτική, που θα μπορούσε να παρέχει υπηρεσίες σε ευπαθείς ομάδες όπως αυτές των ηλικιωμένων (κατ’οίκον νοσηλεία, αλλά και αγορά τροφίμων) δημιουργώντας έτσι και θέσεις εργασίας. Υπάρχει επίσης αυξανόμενο ενδιαφέρον για το ρόλο των κοινωνικών επιχειρήσεων, όχι μόνο στον τομέα της υγείας με την έννοια της παροχής υπηρεσιών αλλά και στην έρευνα και την ανάπτυξη δεδομένου του διττού ρόλου των επιχειρήσεων αυτών, ως κερδοσκοπικές οντότητες με πρόσβαση σε πολλαπλές μορφές χρηματοδότησης και ως οργανισμούς με κοινωνική αποστολή την έρευνα για την δημόσια υγεία. Επίσης, οι πρωτοβουλίες αυτές μπορούν να παίξουν πρωταρχικό ρόλο στην υποβολή αιτημάτων της τοπικής κοινωνίας στις εθνικές δημόσιες αρχές για τις κοινωνικές υπηρεσίες. Λαμβάνοντας υπόψη τους, τα πολλαπλά κοινωνικά προβλήματα σε εποχή κρίσης αλλά και θέτοντας αναπτυξιακούς στόχους, οι συνεταιριστικές τράπεζες δίνουν όλο και μεγαλύτερη προσοχή στις στρατηγικές, που στοχεύουν ταυτόχρονα στη βελτίωση της υγείας-υγειονομικής περίθαλψης αλλά και στη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καραϊσκου Α., Μαλλιαρού Μ. Σαράφης Π. Οικονομική κρίση: Επίδραση στην υγεία των πολιτών και επιπτώσεις στα Συστήματα Υγείας. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας 2012; 4(2):49-54.
- Γ. Κυριόπουλος, Β. Τσιάντου, Αrch Hellenic Med 2010; 27(5):834-840.
- UN Inter-Agency Task force on Social and Solidarity economy. Social and Solιdarity Economy and the Challenge of Sustainable Development: A position paper by the United Nations. Task force on SSE (TFSSE), 2014; pp.14-15.
- Dudrova H., Marincova L. Social/solidarity economy as a new way of health care provision, the case study from Cordoba, Argentina. Geneva Health Forum Arch 2011.
